Water en gezondheid: van vuil naar vitaal
Tijdens de het eerste Winterschool-college van dit jaar stond het thema water en gezondheid op de agenda. Wat kan schoon water betekenen voor een gezonder leven? Wist je dat de levensverwachting van iemand die woont in een gebied met schoon drinkwater en sanitair toeneemt met 7 jaar? En we weten dat wonen en recreëren op en om het water plezierig is. Toch vervuilen we ons redelijk schone water met vreselijke stoffen als PFAS, zware metalen, pesticiden of medicijnresten. We moeten kansen pakken om dat tegen te gaan! De avond begon met key-note speaker Gertjan Medema en sloot af met een panelgesprek met meerdere gasten. Lees snel verder.
Strengere eisen door Richtlijn Stedelijk Afvalwater
Als iemand weet hoe schoon ons water écht is, dan is het Gertjan Medema. Hij heeft als microbioloog jaren onderzoek gedaan naar ziekteverwekkers in water. Hij was dan ook een van de professoren die ontdekte dat sporen van covid te zien waren in ons riool-water. Hierdoor kregen we onder meer inzicht in de manier om de verspreiding van de ziekte in de gaten te houden. Het wensbeeld is om in de toekomst meer te meten in het rioolwater en daarmee dreigende gevaren in een vroeg stadium opsporen zodat er maatregelen genomen worden om schade of andere gevolgen te voorkomen. Gertjan vertelde met name over de nieuwe Europese Richtlijn Stedelijk Afvalwater. Deze richtlijn stelt strengere eisen aan de opvang, behandeling en lozing van stedelijk afvalwater om waterverontreiniging te verminderen, microverontreinigingen aan te pakken en de sector energieneutraal te maken.
Gezondheidsklachten na zwemmen
Rob van Aalsburg is arts Maatschappij en Gezondheid, gespecialiseerd in medische milieukunde, bij de GGD'en in Noord-Brabant en Limburg. In deze rol houdt hij zich bezig met de invloed van omgevingsfactoren op de volksgezondheid. In de context van water en gezondheid sprak Rob over gezondheidsklachten na het zwemmen in open water bijvoorbeeld. Bij het NK Open Water in Sleeuwijk (2024) kregen 80% van de deelnemers klachten na afloop. Wat bleek? Een heftige regenbui de avond ervoor, zorgde voor een riooloverstort. In zo’n situatie zit het riool vol en gaat afvalwater direct naar oppervlakte-water om wateroverlast en rioolschade te voorkomen. Was aflasten beter geweest? Het is heel moeilijk om zo’n event af te lasten door een heftige regenbui. Zeker als je als burgemeester of als arts het watersysteem van een gebied niet kent. Daarmee deed Rob meteen een mooie oproep aan het waterschap: zet je kennis van het systeem hiervoor ook in, laten we elkaar beter vinden.
Kringloopdenken levert zoveel meer op
Er zijn al veel bedrijven die schadelijke stoffen uit producten en processen willen halen, zodat ze niet in het water of de leefomgeving terecht komen. Hein van Tuijl, Managing Director van EPEA Benelux, helpt met zijn adviesbureau bedrijven om met name het Cradle to Cradle®-concept toe te passen. Dan ontwerp je producten en materialen zo dat ze volledig hergebruikt kunnen worden zonder afval of kwaliteitsverlies. De vraag is dan niet waar het materiaal vandaan komt maar waar het materiaal eindigt en op welke manier je daar wat aan kunt doen. Hein noemde mooie voorbeelden van de autobanden tot tapijten. En toiletpapier dat veilig in het water terecht kan komen, gemaakt met niet-schadelijke/ milieuvriendelijke stoffen. Boodschap van Hein voor bedrijven: denk in kansen want kringloopdenken levert nog veel meer op dan je denkt!
Hoe kunnen we overal zwemmen wél mogelijk maken?
Bas Hoefeijzers is adviseur Stedelijk waterbeheer en Klimaatadaptatie bij de gemeente Breda. In deze rol houdt hij zich bezig met vraagstukken rondom klimaatverandering en de aanpassing van stedelijke omgevingen om wateroverlast, hitte en droogte te beheersen. Bas stond stil bij de vraag: hoe zorg je voor gezond water om in te recreëren in een stad als Breda? Denk aan de singels van Breda: het is geen afgesloten zwemplas, maar een open waterloop waarin gemeentelijke riooloverstorten en landbouwwater van hogerop samenkomen. Is het misschien een kerntaak van het waterschap om ervoor te zorgen dat iedereen daarin kan zwemmen? Of van de gemeente? Een oplossing is samen bekijken hoe we het wel mogelijk maken. Als overheden samen ons hard maken voor een goede waterkwaliteit. Dat betekent bijvoorbeeld dat de resultaten van metingen veel sneller beschikbaar moeten zijn, zodat de gemeente sneller kan inschatten of gezwommen kan worden. En dat betekent ook proberen de ‘rotzooi’ en schadelijke stoffen er zoveel mogelijk uit te halen.
PFAS is niet de eerste maar zeker niet de laatste stof
Een vraag die in de discussie centraal stond, was of de gezondheidsproblemen in ons land toenemen als Nederland niet snel de waterkwaliteit verbetert. Wat het lastig maakt, is dat de hoeveelheid stoffen die we in het milieu brengen sterk is toegenomen en dat we zo overal tegenkomen. PFAS is zeker niet de eerste en ook niet de laatste stof. Vaak zien we gezondheidseffecten pas na een aantal decennia. Alles wat we in water stoppen, komt ook in ons lijf terug. Zo onthulde de Universiteit van Mexico laatst dat er micro-plastics in de hersenen van mensen zijn teruggevonden.
Aanpak aan de bron
Aanpak aan de bron is ook een goed uitgangspunt: wat er niet in komt, hoeft er ook niet uitgehaald te worden. We weten bijvoorbeeld dat Diclofenac-gel erg schadelijk is voor het milieu. Maar liefst 96% van de gel die je gebruikt komt in het water terecht (via douche bijvoorbeeld). Het zou fijn zijn dat artsen ervoor kiezen om een middel dat barslecht is voor het milieu niet meer uitschrijven maar dat is een precaire kwestie. Want mag je als waterschap iets zeggen over wat huisartsen voor mogen schrijven?
De vervuiler betaalt
Gelukkig zien we voor bepaalde stoffen de situatie wel verbeteren. Ook zijn bedrijven zich bewuster van hun rol en wordt de druk op bedrijven ook steeds groter om (technologische) oplossingen te bedenken om minder schadelijke stoffen te gebruiken. Bij farmaceuten en de cosmetische industrie gaat het principe ‘de vervuiler betaalt’ gelden en moeten zij de kosten voor het verwijderen van schadelijke stoffen betalen. Kijken we even terug naar het voorbeeld van de Diclofenac-gel, dan zou een tube gel 216 euro moeten kosten om de schadelijke stoffen weer te verwijderen uit het milieu!
Droombeeld
Angelien Hagenaars, dagelijks bestuurslid Gezond Water bij waterschap Brabantse Delta, sloot de avond af. “Schoon water is van groot belang voor de gezondheid van mensen, dieren en planten. Het is essentieel voor een duurzame toekomst. Samen met andere (ook Vlaamse) overheden, bedrijven, agrariërs en inwoners werken we aan een gezond watersysteem. Door geen schadelijke stoffen te produceren of gebruiken zodat ze niet in het milieu komen én door schadelijke stoffen uit water te halen. Want het droombeeld dat we kunnen zwemmen in al het oppervlaktewater zou fantastisch zijn!”.
